Global Krizin Fortune 500 Türkiye Firmaları Üzerindeki Yansımaları

Global Krizin Fortune 500 Türkiye Firmaları Üzerindeki Yansımaları



Dr. Selim Seval

Başkan

Finar D&B



Fortune 500 listesi, Türkiye’deki bankaların kurumsal müşteri segmentine giren firmalardan oluşmaktadır. Büyük ölçekli firmalarla yapılan bu analizin sonuçlarının her ne kadar tüm segmentlere bire bir yansıtılamayacağı aşikar olsa da son üç yıldır süregelen ekonomik krizin firmalar üzerindeki etkilerinin neler olduğunu bizlere söyleyecektir. Ülkemizde krizin en şiddetli hissedildiği dönem 2008’in son çeyreği ile 2009’un ilk çeyreği olmuştur.



Bu çalışma kapsamında listeye giren tüm firmaların ayrıntılı finansal tabloları temin edilmiş ancak analizde bazı özet göstergelerden hareket edilmiştir. 2006-2007 değişimleri, 2007 yılında Fortune 500 Türkiye listesine giren aynı firmaların 2006 yılındaki rakamları ile olan değişimleridir. 2007-2008 ve 2008-2009 değişimleri hesaplanırken liste toplamları dikkate alınmış, bir başka ifade ile, 2008 ve 2009’un bir önceki yıllara göre değişimleri hesap edilirken listede yer alan farklı firmalar işin içine girmiştir. Bu farklılığa rağmen, 2007 yılındaki değişimlerin diğer iki yıldaki değişimlerle karşılaştırılabilir olduğunu düşünüyoruz.



Sektörel değişimler incelenirken, sektör başına düşen firma sayısı en az beş olan sektörler dikkate alınmış ve o sektörlerin ortalama değerleri kullanılmıştır. Fortune 500 Türkiye listesinde beşten az firma barındıran sektörler yanıltıcı olmaması için değişim analizlerine dahil edilmemişlerdir.



Fortune 500 Türkiye listesinde yer alan firmaların net satışlarının toplamının GSYİH’ya oranı 2007’de %40, 2008’de %41 ve 2009’da %37 olmuştur. Buna göre liste toplamı, Türk ekonomisi içinde önemli bir hacmi yansıtmaktadır.



Fortune 500 Listelerinin Karşılaştırılması



Kısaca baktığımızda son üç yılın listelerinde göze çarpan bulgular şunlardır:





2008 yılı, son çeyreğinde krizin etkilerinin şiddetle hissedilmesine rağmen incelediğimiz üç yıl içinde en yüksek satış hacminin gerçekleştirildiği yıl olmuştur. 2006-2007 yılları arasındaki %11 civarındaki net satış artışı, 2008 yılında devam ederek %16 seviyesine yükselmiştir. Daha sonra 2009 yılının ilk çeyreğinde krizin aynı şiddette devam etmesinin de etkisiyle 2009 yılında net satış hacmi %10 civarında gerilemiştir.






Net Satış Değişimi (%)

2008-2009

Fortune 500 Türkiye


-9,87

İlk 10 firma


-14,40

Son 10 firma


10,79

İlk 50 firma


-12,30

Son 50 firma


3,99



2009 yılında bir önceki yıla göre net satışlardaki değişime baktığımızda, ilk 10 ve ilk 50 firmada azalma görülürken, daha küçük boyutlu firmalarda ise (son 10 ve son 50) artışlar gözlemlenmiştir. Buradan, daha küçük boyutlu firmaların yaşanan krize rağmen daha fazla manevra yetenekleri ile satışlarını artırabildikleri sonucu çıkarılabilir.



Satışları En Fazla Artan Sektörler

Sektör


Değişim (%)

Elektronik ve telekomünikasyon


53,17

Tarımsal ürünler


25,92

Tahıl, süt, et ve su ürünleri


21,98

Mermer, maden ve cevherleri


20,77

İnşaat malzemeleri


14,07



Satışları En Fazla Azalan Sektörler

Sektör


Değişim (%)

Toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri


-55,74

Petrol ve türevleri üretimi ve dağıtımı


-45,27

Bilgi ve iletişim hizmetleri


-43,67

Depolama, taşımacılık ve lojistik hizmetler


-37,10

Toptan ve dış ticaret


-35,64



2009 yılında elektronik ve telekomünükasyon sektörü %53 oranı ile büyük bir satış artışı gerçekleştirmiştir. Aynı dönemde en büyük satış daralması ise toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri sektöründe meydana gelmiştir. Benzer şekilde, toptan ticaret ile ilgili olarak depolama, taşımacılık ve lojistik hizmetler ile toptan ve dış ticaret sektörlerinde de önemli daralmalar görülmektedir.





İhracata baktığımızda da net satışlarla benzer bir gelişme görüyoruz.






2006-2007


2007-2008


2008-2009

Net Satış Değişimi (%)


10,81


16,33


-9,87

İhracat Değişimi (%)


9,02


23,05


-18,56



Burada dikkat edilmesi gereken, 2009 yılında ihracatın satışlardan daha hızlı olarak gerilemesidir. Bunda etken muhtemelen talebin yavaşladığı yurtdışı piyasalardır.



İhracatı En Fazla Artan Sektörler

Sektör


Değişim (%)

Basım yayın ve medya


67,25

İnşaat taahhüt


55,60

Metal ürünler ve mutfak ekipmanları


49,35

Bilgi ve iletişim hizmetleri


42,64

Endüstriyel gıda imalatı


33,02



İhracatı En Fazla Azalan Sektörler

Sektör


Değişim (%)

Toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri


-98,43

Mermer, maden ve cevherleri


-69,24

Enerji


-67,76

Motorlu taşıt satış ve servisi


-54,20

Kuyumculuk


-48,64



İhracat artışında basım yayın ve medya sektöründe %67 oranı ile büyük bir sıçrama dikkat çekmektedir. Bu artış sektörde yer alan matbaacılık firmalarının yurtdışı satışlarının artmasından kaynaklanmıştır. Bunu sırasıyla inşaat taahhüt, metal ürünler ve mutfak ekipmanları, bilgi ve iletişim hizmetleri ile endüstriyel gıda imalatı sektörleri izlemektedir. İhracat daralmasında ise net satışlardaki gibi en fazla daralma toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri sektöründe meydana gelmiştir.





Net kârlara baktığımızda net satışların tam tersi bir durumla karşılaşmaktayız. 2006-2007 ve 2007-2008’de net kâr azalırken, 2008-2009’da net kâr yüksek oranlı bir yükseliş trendi sergilemektedir. Bir başka ifade ile satışların %10,81 arttığı 2007 yılında net kâr %3,33 düşmüştür. Kârlardaki bu düşüş trendi, satışların arttığı 2008 yılında da %35,58 oranıyla devam etmiş, ancak satışların düştüğü 2009 yılında büyük bir sıçrama ile %62 seviyesine yükselmiştir.






2006-2007


2007-2008


2008-2009

Net Satış Değişimi (%)


10,81


16,33


-9,87

Net Kâr Değişimi (%)


-3,33


-35,58


62,45



2007 ve 2008 yılları firma kârlılıklarının azaldığı olumsuz iki yıl olmuştur. Satışların %10 civarında azalmış olmasına rağmen krizin etkilerini 2009 yılında bertaraf eden firmalar, 2009 yılında kârlılıklarını önemli ölçüde artırabilmişlerdir.



2009 yılında net kârı en fazla artan sektör ev ve teknik tekstil sektörü, en fazla azalan sektör ise benzer bir faaliyet konusu olan dokuma, örme, trikotaj, terbiye ve kumaş sektörü olmuştur. Satışları en fazla artan ilk beş sektör içinde yer alan tarımsal ürünler sektörü net kârını da en fazla artıran ilk beş sektör içindedir. Satışları en fazla artan diğer dört sektör ise net kâr artışında ilk beş sektöre girememiştir. Satışları en fazla azalan ilk beş sektör ile net kârı en fazla azalan sektörler ise birbirlerinden farklı sektörlerdir.



Kayda değer bulgulardan biri, satışları en fazla azalan ilk beş sektör içinde yer alan depolama, taşımacılık ve lojistik hizmetler sektörünün net kârını en fazla artıran ikinci sektör olmasıdır.






Net Kâr/Zarar Değişimi (%)

2008-2009

Fortune 500 Türkiye


62,45

İlk 10 firma


120,47

Son 10 firma


-306,53

İlk 50 firma


40,00

Son 50 firma


-545,57



Burada ilginç bir bulgu göze çarpmaktadır. Daha küçük boyutlu firmalar, 2009 yılında net satışlarını artırabildikleri halde büyük zararlarla karşılaşmışlardır. Bir diğer ifade ile, satışlarını artırmada gösterdikleri başarıyı, içsel verimliliklerini artırmada gösterememişlerdir. Aynı şekilde, ilk on firmanın kâr artışı da ilk 50 firmanın kâr artışının tam üç katı kadarıdır.





Özkaynaklarda son üç yılda artışlar olmuş, sadece artışın hızı 2008 yılında yavaşlamış ve 2009 yılında da aynı seviyelerde gerçekleşmiştir. 2006-2007 yıları arasında %28,38 olan artış, izleyen yıllarda %7 seviyelerine gerilemiştir. Türkiye’de genelde yetersiz olan sermaye birikim hızı, kriz nedeniyle 2008 yılındaki büyük çaplı kâr azalışına bağlı olarak yavaşlamış ama azalmamıştır. Kâr değişimi ile özkaynak gelişiminin paralellik göstermemesi, firmaların aradaki farkı sermaye artışları ile kapattıklarının göstergesi olarak değerlendirmek mümkündür. Öte yandan 2009’da öngörülebileceği gibi kârlar artarken özsermayeler de artış göstermiştir.



Özkaynakları En Fazla Artan Sektörler

Sektör


% Değişim

Yaş ve kuru meyve ve sebze


134,11

Tarımsal ürünler


82,38

Bilgisayar, yazılım ve büro makinaları


49,70

Elektronik ve telekomünikasyon


46,42

Elektrik ekipman


46,03



Özkaynakları En Fazla Azalan Sektörler

Sektör


% Değişim

Toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri


-83,10

Bilgi ve iletişim hizmetleri


-44,12

Toptan ve dış ticaret


-43,78

Mermer, maden ve cevherleri


-38,54

Perakende ticaret mağazaları


-20,23



Özkaynaklarını en fazla artıran ilk beş sektör içinde olan tarımsal ürünler sektörü, aynı zamanda net satışlarını ve net kârını da en fazla artıran ilk beş sektör içinde yer almıştır.



Özkaynakları en fazla azalan sektör olan toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri sektörü aynı zamanda net satışları da en fazla azalan sektördür. Toptan ve dış ticaret ile bilgi ve iletişim hizmetleri sektörü de net satışları ve özkaynakları en fazla azalan ilk beş sektör arasındadır.









Özkaynak Değişimi (%) 2008-2009

Fortune 500 Türkiye


7,20

İlk 10 firma


17,52

Son 10 firma


-2,96

İlk 50 firma


10,95

Son 50 firma


-11,80



2009 yılında özkaynak değişimine baktığımızda, tekrar büyük ölçekli firmaların (ilk 10 ve ilk 50) özkaykaynaklarını artırabildiklerini, küçük ölçekli firmaların (son 10 ve son 50) özkaynaklarında ise erime olduğunu görmekteyiz.










2006-2007


2007-2008


2008-2009

Özkaynak Değişimi (%)


28,38


6,56


7,20

Aktif Değişimi (%)


12,58


21,07


1,17







Aktif artışı, 2008 yılında bir önceki yıla göre %21,07 iken, 2009 yılında özkaynak artışının yavaşlaması paralelinde ancak %1,17 olmuş, bir başka ifade ile firmalar yatırımlarını önemli ölçüde azaltmışlardır.



Aktifleri En Fazla Artan Sektörler

Sektör


% Değişim

Tarımsal ürünler


89,49

Elektronik ve telekomünikasyon


59,84

Elektrik ekipman


31,96

Bilgisayar, yazılım ve büro makinaları


22,45

Taşıt araçları ve ekipmanları imalat ve bakımı


22,20



Aktifleri En Fazla Azalan Sektörler

Sektör


% Değişim

Toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri


-81,03

Bilgi ve iletişim hizmetleri


-39,84

Motorlu taşıt satış ve servisi


-31,93

Ev ve teknik tekstil


-30,50

Keten elyaf ve elyaf iplik


-28,05



2009 yılında tarımsal ürünler sektörü aktiflerini en fazla artıran sektör olmuştur. Bu sektör aynı şekilde net satışlarını, net kârını ve özkaynaklarını da en fazla artıran ilk beş sektör arasında yer almaktadır. Ancak ilginç bir bulgu, tarımsal ürünler sektörünün ihracatını en fazla artıran ilk beş sektör içinde olmamasıdır.



Aktif artışı açısından ikinci sırada yer alan elektronik ve telekomünikasyon sektörü, en fazla satış artışı gerçekleştiren sektördür.



Aktifleri en fazla azalan sektör olan toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri sektörü aynı zamanda net satışları da en fazla azalan sektör olmuştur. Aynı şekilde aktifleri en fazla azalan sektörler arasında yer alan bilgi ve iletişim hizmetleri sektörü de net satışları en fazla azalan sektörler arasında yer almıştır.



Net kârı en fazla artan sektör olan ev ve teknik tekstil sektöründe ise, 2009 yılında aktifler azalma göstermiştir.





İncelenen her üç yılda istihdam sürekli düşüş göstermiştir. 2007’den 2009’a Türkiye’nin en büyük 500 firmasında 50,000 kişi işini kaybetmiştir. Bu gelişme, firmaların 2009 yılında satışlarının düşmesine rağmen kârlılıklarını önemli ölçüde artırabilmesine olanak sağlamıştır. 2009 yılında satışlar azalırken karlılığın artmasının arkasında başka nedenlerin olduğu da gözlemlenmektedir. Bunlar; faizlerin önceki krizlerin tersine artmayıp düşmesi ve firmaların işletme sermayesi kaynaklarının tamamen kurumaması; tüketici kredilerinin büyük çaplı kesintiye uğramaması ve tüketim harcamalarının daralsa da devam etmesi; firmaların işçi çıkarmalarının yanı sıra verimliliği artırıcı diğer önlemlere başvurmalarıdır.



Çalışan Sayısı En Fazla Artan Sektörler

Sektör


% Değişim

Yaş ve kuru meyve ve sebze


123,96

Bilgi ve iletişim hizmetleri


95,91

Elektronik ve telekomünikasyon


60,32

Tarımsal ürünler


32,00

Tahıl, süt, et ve su ürünleri


19,89



Çalışan Sayısı En Fazla Azalan Sektörler

Sektör


% Değişim

Toptan ve dış ticaret


-48,13

İnşaat taahhüt


-43,62

Toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri


-36,54

Enerji


-33,50

Endüstriyel gıda imalatı


-25,90



2009 yılında genelde istihdam azalması görülmesine rağmen, net satışlarını en fazla artıran sektörler arasında yer alan elektronik ve telekomünikasyon, tarımsal ürünler ile tahıl, süt, et ve su ürünleri sektörleri çalışan sayılarını da artırmışlardır. Tarımsal ürünler sektörü aynı zamanda net kârını da en fazla artıran ilk beş sektör arasında yer almıştır. Tahıl, süt, et ve su ürünleri sektörü, net satışları ile çalışan sayısını artırmasına rağmen net kârı en fazla azalan sektörler arasında yer almıştır.



Azalan satışlarına rağmen çalışan sayısını artıran bilgi ve iletişim hizmetleri sektörü ile satışları en fazla azalan sektör olan toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri sektörünün en fazla çalışan kaybeden üçüncü sektör olması dikkat çeken bulgular arasındadır. Enerji sektöründe ise net kâr azalması, çalışan sayısındaki azalmaya rağmen gerçekleşmiştir.



Personel Başına Net Satışı En Fazla Artan Sektörler

Sektör


% Değişim

Metal ürünler ve mutfak ekipmanları


374,75

Ev ve teknik tekstil


361,86

Tarımsal ürünler


83,38

Yaş ve kuru meyve ve sebze


70,83

İnşaat taahhüt


67,87



Personel Başına Net Satışı En Fazla Azalan Sektörler

Sektör


% Değişim

Bilgi ve iletişim hizmetleri


-60,12

Petrol ve türevleri üretimi ve dağıtımı


-48,39

Hazır, iç ve spor giyim


-46,78

Toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri


-28,35

Tahıl, süt, et ve su ürünleri


-26,83



Çalışan sayısını artıran bilgi ve iletişim hizmetleri sektörü, aynı anda karşılaştığı satış daralması nedeniyle Personel Başına Net Satışı En Fazla Azalan Sektörler listesinde birinci sırada yer almıştır. Tahıl, süt, et ve su ürünleri sektörü de çalışan sayısını artıran ama net satışını aynı oranda artıramadığı için personel başına net satışı en fazla azalan sektörler arasındadır. Bu sektör aynı zamanda net kârı en fazla azalan sektörler sıralamasında da yer almaktadır.



Net kârı en fazla artan sektör olan ev ve teknik tekstil sektörü aynı zamanda Personel Başına Net Satışı En Fazla Artan Sektörler listesinde ikinci sıradadır.



Özet Finansal Analiz



Likidite





2008 yılı listesindesi üzerinde yapılan kısa bir finansal analizde ortaya çıkan sonuç, işletmelerin likiditelerinin azalmış olması ve borçluluklarının artmış olmasıydı. Bu durum, 2009 yılında düzelmeye başlamıştır. Likiditenin özet bir göstergesi olan Cari Oran 2009 yılında 2,09 ile 2007 yılının da biraz üstüne çıkmış olmasına rağmen Borç/Özkaynak Oranı 2009 yılında 1,32 ile 2008’in altında ama krizin henüz etkilerinin yeni yeni hissedilmeye başladığı 2007 rakamı olan 1,16’nın üstünde kalmıştır.



2009 yılında bir önceki yıla göre cari oranı en fazla artan sektörler sırasıyla, toptan gıda içecek ve temizlik ürünleri, keten elyaf ve elyaf iplik, kuyumculuk, depolama, taşımacılık ve lojistik hizmetler ile makina ve ekipmanları sektörleri olmuştur. Aynı dönemde cari oranı en fazla azalan sektörler ise, sırasıyla, enerji, hazır, iç ve spor giyim, bilgi ve iletişim hizmetleri, basım yayın ve medya ile seyahat ve taşımacılık hizmetleri sektörleri olmuştur.



Ortalama Cari Oran


2007


2008


2009


Ortalama Cari Oran Değişimi (%)

2008-2009

Fortune 500 tümü


2,05


1,90


2,09


10,36

İlk 10 firma


1,43


1,36


1,34


-1,84

Son 10 firma


1,65


1,88


2,05


9,17

İlk 50 firma


1,58


1,45


1,66


14,39

Son 50 firma


1,85


1,78


1,93


8,28



2009 yılında cari orana firmaların büyüklüklerine göre baktığımızda ilk 10 firmada likiditenin bir miktar azaldığı ama ilk 50 firma dikkate alındığında likiditenin arttığı görülmektedir. Son 10 firma ile son 50 firma alındığında ise likidite artışı %8-9 civarındadır. Bir başka bulgu olarak, Fortune 500 Türkiye listesinde yer alan büyük firmalarda her üç yılda da likiditenin daha düşük, küçük firmalarda ise daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu da büyük firmalar kadar borçlanma olanaklarına erişemeyen küçük firmaların daha fazla özsermaye ile fonlandığının açık bir göstergesidir.



Borçluluk





Satış Kârlılığı



Net satış kârlılığında ise, 2008 yılının %3,3’lük oranı %5,9’a yükselmiş ve hemen hemen 2007 yılı rakamına geri dönmüştür.





2008 yılının son çeyreğinde krizin derinleşmesine rağmen ihracatın satışlar içindeki payı yükselmiş ama global krizin Türkiye’nin geleneksel ihracat pazarlarındaki etkilerinin de şiddetlenmesini müteakiben bu pay 2009 yılında azalmıştır. Her ne kadar değişimler çok büyük boyutlu olmasalar da krizin yansımalarını göstermesi açısından önemlidir.





Sonuç



2009 yılının en önemli sonucu, satışların düşmesine rağmen kârların artmasıdır. Ancak 500 firmanın toplamı için söylenecek bu sonuç, firmaları ölçeklerine göre ayırdığımızda farklılaşmaktadır. Büyük firmalar satış kaybı yaşarken kârlılıklarını işçilikten sağlanan tasarrufla artırırken, küçük firmalar satışlarını artırma becerisi göstermelerine rağmen işgüçlerini koruyarak kârlarını azaltmak durumunda kalmışlardır.



Küçük firmalar büyüklere oranla daha az borçlanmışlar, daha fazla özkaynak finansmanı sağlayarak daha yüksek likiditeye sahip olabilmişlerdir.



Elektronik ve telekomünikasyon sektörü en yüksek satış artış oranı ile ön plana çıkarken, tarımsal ürünler sektörü hem satış artışındaki hem de kâr artışındaki başarısı ile dikkat çekmektedir.