Su Ürünleri

Su Ürünleri

Su ürünleri, ilk akla gelen balıklar olsa da denizler, tatlı su gölleri ve akarsulardan elde edilen tüm ürünlerin ortak adıdır. Su ürünleri başlıca üç grupta incelenir. Balıklar, yumuşakçalar (midye, istiridye vb) ve eklembacaklılar (ıstakoz, yengeç vb). Bir diğer su ürünü grubunu da bitkisel ürünler oluşturur. Ancak bitkisel ürünlerin üretim miktarları ve ticareti hayvansal ürünler kadar yüksek değildir. Bu nedenle istatistiklerde genellikle ayrı bir grup olarak incelenir.

Su ürünleri iki yöntemle üretilir. Avcılık ve yetiştiricilik (kültür balıkçılığı). Üretimin büyük kısmı avcılık yoluyla olmaktadır. Ancak; kültür balıkçılığının toplam su ürünleri üretimi içindeki payı sürekli artmaktadır. Bunun en önemli nedeni okyanuslardan avcılık yoluyla elde edilebilecek ürün miktarının artık çok fazla artırılamamasıdır. Ayrıca okyanuslarda kıyıları olmayan ülkeler için su ürünleri üretiminde en önemli çıkış yolu kültür balıkçılığıdır.

Dünyada avcılık yoluyla üretimde önemli paya sahip ülkelerin tamamının okyanuslarda kıyısı vardır. En büyük üretici 11 ülke toplam üretimin % 71'ini, yetiştiricilik yoluyla üretimin ise % 89'unu gerçekleştirmektedir (FAO).

Türkiye, okyanuslarda kıyısı olmadığı için üretimde ve ticarette söz sahibi ülkelerden birisi değildir. Ancak Karadeniz gibi oldukça verimli bir denize kıyısı olması nedeniyle kendi durumun-daki ülkelere göre şanslı sayılabilir. Ayrıca uzun kıyı şeridi sayesinde denizde yetiştiricilik konusunda da önemli imkanlara sahiptir.

Su ürünleri özellikle az gelişmiş ülkelerde halkın en önemli hayvansal protein kaynaklarından birisidir. Ancak, kişi başına tüketim gelişmiş ülkelerde daha yüksektir.

Son yıllarda su ürünleri sektöründe en çok dikkati çeken ülke Çin'dir. Hem üretim miktarının en yakın rakibi Peru'dan 6 kat fazla olması hem de kültür balıkçılığında büyük ilerlemeler kat etmesi ile, Çin su ürünleri sektörünün tartış-masız devidir. Besin ihtiyacını karşılayabilmek için büyük çabalar sarf eden Çin'in kültür balıkçı-lığındaki deneyimleri özellikle yüksek nüfus artışına sahip az gelişmiş ülkeler için önemli bir örnek teşkil etmektedir.

2001 Yılı toplam su ürünleri üretimi yaklaşık 142 milyon tondur. Bu üretimin %66'sı avcılık, %34'ü ise kültür balıkçılığı ile sağlanmıştır. En önemli üretici Çin'dir. Çin toplam üretimin %36'sını, kültür balıkçılığı üretiminin ise %71'ini tek başına sağlamaktadır(FAO).
Dünya toplam su ürünleri üretiminin içinde avcı-lığın payı sürekli düşmektedir. Okyanuslardan avcılık yoluyla elde edilebilecek üretim miktarı-nın en fazla 100 milyon ton olabileceği düşünül-mektedir (Brown 1999). Bu nedenle artan su ürünleri talebinin karşılanmasında kültür balıkçı-lığına olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır.
2001 yılı su ürünleri dış ticareti yaklaşık 58.2 mil-yar $ kadardır. En önemli ihracatçı Çin, ithalatçı ise Japonya'dır. Çin iç tüketiminin fazlalığı nede-niyle ürettiği miktarın çoğunu kendisi tüketmek-tedir. Dünyada en fazla dış ticarete konu olan su ürünleri ise karides, tuna ve salmondur.
En önemli ithalatçılar gelişmiş ülkelerdir. AB, ABD ve Japonya toplam ithalatın %75.7'sini gerçekleştirmektedir. Bu ülkelerin ihracat payı %29.5'dir. Burada ortaya çıkan ithalat fazlasının nedeni sayılan ülkelerin kişi başına tüketimle-rinin yüksek olmasıdır. Çünkü bu ülkeler aynı zamanda toplam üretimin % 32.1'ini gerçekleş-tirmektedir.
Türkiye'de Durum
Türkiye'nin 2001 yılı toplam su ürünleri üretimi 595 bin ton kadardır. Bu üretimin yaklaşık 67 bin tonu yetiştiricilik yoluyla sağlanmıştır. Üretimin %97'sini balıklar, %3'ünü ise diğer deniz ürünleri oluşturmaktadır (Anonymous 2001).

Avcılık yoluyla üretimin %74'ü Karadeniz'de yapılmaktadır. Bunu %15 ile Marmara izlemektedir (Anonymous 2001). En az balık ise Akdeniz' de avlanmaktadır. Türkiye, Akdeniz' den 1km² deniz alanından en az üretim yapan ülkelerden birisidir.

Ege denizi avcılık yoluyla üretimde %9 paya sahiptir. Ancak en fazla denizde yetiştiricilik Ege Denizi'nde yapılmaktadır. Ege toplam denizde yetiştiriciliğin %79.2'sini gerçekleştirmektedir. Girintili çıkıntılı kıyıları yetiştiricilik için oldukça elverişlidir. Ancak bu bölgenin aynı zamanda turistik bir bölge olması ve yetiştiriciliğin bir mik-tar deniz kirliliğine neden olması yer seçiminde dikkat edilmesini gerektirmektedir.
Genel Değerlendirme
Türkiye su ürünleri üretiminde kendine yeterli ve az da olsa dış ticaret fazlası veren bir ülkedir. Dünya genelinde söz sahibi olmasa da, kendi bölgesi içinde önemli bir su ürünleri üretimine sahiptir. Yakın doğu ülkeleri arasında Mısır'dan sonra en fazla yetiştiricilik yapan ülkedir.

Türkiye su ürünleri üretiminin büyük bölümünü Karadeniz' den sağlamaktadır. Karadeniz kıyısı olan ülkelerin av baskısı altında olan bu nedenle üretim miktarını daha fazla artırma imkanı olmayan bir denizdir. Diğer denizlerin ise verimi düşük olduğu için toplam üretime etkileri azdır. Bu durumda üretimi artırmak için en tatminkar yol yetiştiriciliğe yönelmektedir. Türkiye kültür balıkçılığı için uygun iç sulara, tatlı su kaynakla-rına ve deniz kıyılarına sahiptir.Kültür balıkçılığı-nın gelecekteki üretim potansiyeli zannedildi-ğinden çok daha yüksektir. Dünya yüzeyinin 3/2'si denizlerle kaplıdır. Bu alanların tamamın-da avcılık yoluyla 93.7 milyon ton üretim yapılır-ken yetiştiricilik yoluyla (çok büyük bir kısmı Çin'de olmak üzere) 48.4 milyon ton üretim ya-pılmaktadır. Yetiştiricilik şeklindeki üretimin tüm dünya geneline yaygınlaşması ile üretim miktarı kolaylıkla avcılık yoluyla üretimin üzerine çıkabi-lecektir.

Kültür balıkçılığımızın üretim deseni iç tüketime yönelik olarak şekillenmektedir. Midye ve kari-des gibi iç tüketimde fazla yer almayan ürünlerin üretimi yapılmamaktadır. Oysa karides en fazla dış ticareti yapılan su ürünlerindendir.

Kaynaklar
Anonymous, Su Ürünleri İstatistikleri, 1994-2001, DİE, Ankara.
Brown, L., Kane, H., Yarını Düşünmek-Dünyanın Nüfus Taşıma Kapasitesinin Yeniden Değerlendirilmesi, TEMA-TUBİTAK yayınları, Yayın No: 6, 1999, Ankara.
Josupeit, H., Wold Fish Trade, FAO-Globe-fish, Rome, 2003
Vannuccini, S., Overview of Fish Production, Utilization, Consumption and Trade, FAO Fishery İnformation, Data And Statistics Unit, Rome, 2003
www.fao.org
www.globefish.org
www.kkgm.gov.tr
www.tarim.gov.tr