Kâra Dönüş Maratonu!

Kâra Dönüş Maratonu!
Kriz yatırımları durdurdu. Bankalar şube açmaktan, otomotiv kapasite artırımından, tekstil yeni üretim hattından, turizmciler otel yatırımından vazgeçti. Herkes, krizi en az hasarla atlatmaya odakl...

Kriz yatırımları durdurdu. Bankalar şube açmaktan, otomotiv kapasite artırımından, tekstil yeni üretim hattından, turizmciler otel yatırımından vazgeçti. Herkes, krizi en az hasarla atlatmaya odaklandı. Artan rekabet, kâr marjlarının düşmesi ise yatırımların geri dönüş süresini olumsuz etkiledi. Öyle ki bazı sektörlerde süre, 5 yıl öncesine göre 2 kat arttı. Yaptığımız araştırma 24 temel alandan 20’sinde, yatırımların kâra dönme süresinin uzadığını ortaya koyuyor.



Milyarlarca dolarlık yatırım planları birbiri ardına açıklanıyordu. Sadece yerli değil, yabancı sermaye akını da yaşanıyordu. Satın almalar, birleşmeler, evlilikler ve özelleştirmelerin ardı arkası kesilmiyordu. 2010’a kadar enerjiden turizme, bankacılıktan perakendeye, demir çelikten çimentoya onlarca sektörde, yeni yatırımlarla binlerce kişiye istihdam yaratılacak, ihracatta da yeni rekorlar kırılacaktı. Ekonomi, üst üste büyürken her çeyrekte bir önceki rekorunu tazeliyordu. Bunlar, bütün sektörlerin satışlarda zirve yaptığı 2007 yılında yaşandı.

Bu pembe tablo, 1 yıl içinde tersine döndü. Global kriz, her sektörde yatırımları durdurdu. Bankalar şube açmaktan, otomotivciler kapasite artırımından, tekstil yeni üretim hattından, turizmciler otel yatırımından vazgeçti. Herkes, krizi en az hasarla atlatmaya, var olanı korumaya odaklandı. Türkiye’nin öne çıkan iş insanları, yatırımlarını durdurduğunu, nakit pozisyonda kalmaya çalıştığını açıkladı. Herkes, “Şirketler, kriz dönemlerinde kârsızlıktan değil, likiditeden darbe yer. Likiditeyi korumak için yatırımlarınızı ve harcamalarınızı durdurmalısınız” diyen Anadolu Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Tuncay Özilhan’ın izinden gitti. Bugünlerdeyse krizden çıkışın başladığına dair umutlar yükseliyor. Ertelenen yatırımlar yavaş yavaş gündeme alınmaya başlandı. Peki kriz, yatırımların geri dönüş süresini nasıl etkiledi? İşte bu sorunun yanıtını, 24 farklı yatırım türü için araştırdık. İşte sonuçlar…

Fiyat Rekabeti Süreyi Uzattı
24 farklı yatırım türünü incelediğimiz araştırmamızın sonucuna göre 20 alanda yatırımın geri dönüş süresi uzadı. Geri kalan 4 alanda ise sürelerde değişim yaşanmadı.

Yatırımın geri dönüş süresinin uzadığı alanlardan biri olan ambalajda, süre son 5 yılda 2 katına çıktı. Serenay Ambalaj Kurucu Genel Müdürü Ersoy Kaya, ortalama 2,5 milyon dolarlık yatırımla hayata geçirilen ambalaj üretim tesisinin, 5 yıl önce 3 yılda kâra geçerken krizle birlikte bu sürenin 6 yıla çıktığını söylüyor. Kaya, süreçteki uzamayı şöyle değerlendiriyor:

“Küçük ölçekli, iş planı olmayan, hesapsız yatırım yapan, kurumsallıktan uzak şirketler, son yıllarda pazara hızlı giriş yaptı. Maliyet hesaplarına bakılmaksızın fiyat rekabeti yarattılar ve yatırımların geri dönüş süresi de bu yüzden 2 katına çıktı.”

Yayıncılık sektörü de fiyat rekabetinden önemli ölçüde etkilendi. Sektörde orta büyüklükte bir matbaanın, 5 milyon ile 6 milyon Euro arasında kurulduğunu kaydeden Acar Basım Genel Müdürü İhsan Acar, “Birkaç yıl önce yatırımın geri dönüş süresi, 6 ile 7 yıl arasında değişirken 2009 yılında 9-10 yıla çıktı. Global krizden yoğun olarak etkilenen ve sıkıntılı günler yaşayan sektörde, iş süreçlerini iyi yönetemeyenler için yatırımın geri dönüş süresi 10 yılı da geçebilir” diyor. Matbaa sektöründe, 15 yıl önce kârlılıkların çok yüksek olduğunu ifade eden Acar, son yıllardaysa teknolojideki hızlı gelişme, pazara fiyat rekabeti yaratan birçok şirketin girmesi ve global kriz nedeniyle kârlılıkların iyice düştüğünü söylüyor.

Hazır giyim sektörü de fiyat rekabetinin yoğun yaşandığı bir diğer sektör. Sektörde İstanbul’da 6 milyon dolar yatırımla hayata geçen bir fabrika, 5 yıl önce 3 yılda kâra geçerken krizden sonra bu süre 4 yıla uzadı. Hey Tekstil Genel Müdürü Aynur Bektaş, vasıfsız işçi sorununun geri dönüş sürecinde en büyük etken olduğunu düşünüyor. Bektaş, vasıfsız işçiyle yatırımın en az 3 yılda amorti edilebildiğine dikkat çekerken vasıflı işçiyle maksimum 6 ayda yatırımların geri dönebileceğini belirtiyor.

Krizle 2’ye Katlandı
Son 5 yılda yatırımların aktığı ve kurumsallaşmanın başladığı emlak sektörü de krizden önemli ölçüde etkilendi. 1 milyon dolar yatırımla 1.500 metrekare alanda Türkiye’nin en büyük emlak ofisini hayata geçiren RE/MAX Mega’nın kurucusu ve Dema Gayrimenkul Geliştirme Yönetim Kurulu Başkanı Suat Şahin, krizle birlikte sektörde yatırımın geri dönüş süresinin 1 yıldan 2 yıla uzadığına dikkat çekiyor. Markalı emlak ofisleri için yatırım bedelinin ortalama 25-50 bin dolar arasında değiştiğini belirten Şahin, krizin kâra geçme süresini uzattığını ifade ediyor.

Yalıtım sektöründe de krizle birlikte geri dönüş süresi 2 katına çıktı. Sektörde yatırım bedeli, 1 milyon dolarla 40 milyon dolar arasında değişiyor. Geçen yıl Çorlu’da 40 milyon dolar yatırımla cam yünü tesisini hayata geçiren Ode Yalıtım Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Turan, sektörde yatırımların amorti edilebilmesi için 5 yıl önce 5-6 yıl gerekirken bugün sürenin 10 yıla çıktığını söylüyor. Turan, “Teşviklerin yeterli olmaması, kâr marjlarının düşmesi ve rekabetin artması bu süreyi uzattı. Pazar daraldığı için satış fiyatlarında indirime gidildi ve kar mârjları düştü. Bu da yatırımın geri dönüş süresini uzattı” diye konuşuyor. Yıllık üretim kapasitesi 1,8 milyon metrekare olan, 5 tezgahlı bir halı üretim tesisi yatırımı için 6 milyon Euro gerekiyor. Royal Halı Genel Müdürü Cihan Dağcı da krizin halı sektöründe geri dönüş süresini 2 kat uzattığını belirtiyor ve 5 yıl önce 2-3 yıl olan amortisman süresinin bugün 5-6 yıla çıktığını dile getiriyor. 2 milyon TL yatırımla kurulan bir çikolata fabrikasıysa Funose Gıda Genel Müdürü Onur Lüleci’ye göre 5 yıl önce 5 yılda kendini amorti ederken krizle bu süre de 8 yıla çıktı.

Kurlar da Etkili
Türkiye Kalkınma Bankası verilerine göre turizm sektöründe 5 yıldızlı bir otelin yatak başı yatırım maliyeti arazi hariç 69 bin TL. Bin yataklı, beş yıldızlı bir otelin yatırım bedeliyse 69 milyon TL’ye ulaşıyor. Arazi için de bir ücret ödenecekse toplam yatırım bedeline yüzde 25-30 daha eklemek gerekiyor. Turizm Yatırımcıları Derneği Başkanı Turgut Gür, turizmde son 5 yılda kâr oranlarının giderek düştüğünü söylüyor. Gür, “Turizmde gelirlerin büyük bölümü döviz, giderlerin ise neredeyse tamamı TL’dir. 2001 krizinin ardından uygulanan politikalar sonucunda döviz kurları düşük seyretti, enflasyon ise belli bir düzeyde kaldı. Düşen gelir ve artan giderler sonucunda sektördeki kâr marjı yıldan yıla geriledi” diyor. Hilton Dalaman Golf Resort&Spa’yı tamamlayan ve bu yaz açılışını yapan yatırımcı şirket Göçay Turizm’in yönetim kurulu üyesi Mehmet Göçen, sektörde yatırımın geri dönüşünün 6 yıldan 11 yıla çıktığını ifade ediyor. Yeni yatırımlardan Carpe Diem Claros Resort & Spa Hotel Genel Müdürü Burak Atilla da geri dönüşün en az 9 yıl alacağını belirtiyor.

Kurların ve emtia piyasalarının etkili olduğu demir çelik sektörü ise 2008’in son çeyreğine, yüksek fiyatlardan alınan hurda stoklarıyla girdi ve büyük zarar etti. Sektör, bıçak sırtında üretimini sürdürüyor. Demir çelik sektöründe, yıllık 1 milyon ton kapasiteli çelikhane ve haddehane yatırımının bedeli 250-300 milyon dolar aralığında seyrediyor. Bu rakam, liman, iletim ve yol yatırımlarıyla 400 milyon dolara kadar çıkabiliyor. Demir Çelik Üreticileri Birliği (DÇÜB) Genel Sekreteri Veysel Yayan, 5 yıl öncesine kadar söz konusu yatırımların geri dönüşünün 8 yılda gerçekleştiğini söylerken bugün sürenin 15-20 yıla çıktığını belirtiyor.

3 Alanda Değişiklik Yok
Pek çok sektörde yatırımın geri dönüş süresi 5 yıl öncesine göre uzarken gıda perakendeciliği, cafe/pastane ve tekstil sektörlerinde değişiklik yaşanmadı.

Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Derneği (AMPD) Danışma Kurulu Başkanı Servet Topaloğlu, 2 bin metrekarelik bir mağazaya kiracı olarak giren bir gıda perakendecisinin 1-1,3 milyon dolar yatırım yaptığına dikkat çekiyor. Topaloğlu, böyle bir market yatırımının 5 yıl önce de bugün de 4 yılda kâra geçtiğini ifade ediyor. Perakende sektöründe yatırımların amortisman süresinin uzamamasının en önemli nedeni, krizle birlikte kiraların düşmesi ve sektörün krizden etkilenmemesi oldu. Hatta Migros, Carrefour, Metro Group ve BİM gibi pek çok perakendeci, 2009’da mağazalaşma hızlarını önceki yıllara göre artırdı.

Yine kâra geçiş süresi artmayan cafe/pastane sektörü temsilcilerinden Özsüt Genel Müdürü Yıldırım Çullu, bir Özsüt şubesinin anahtar teslim metrekare yatırım maliyetinin 900-1000 dolar arasında değiştiğini belirtiyor. Özsüt’te yatırımın geri dönüşünün 5 yıl önce de bugün de maksimum 3 yıl olduğunu söylüyor.

Tekstil, 5 yıl öncesine göre geri dönüşte sürenin uzamadığı bir diğer sektör. Ancak bunun nedeni, tekstilin kendi krizlerini yıllardır yaşıyor olması. 10 yıl öncesine göre sürenin uzadığına dikkat çeken İstanbul Tekstil ve Hammadde İhracatçıları Birliği (İTHİB) Başkanı İsmail Gülle, şöyle devam ediyor:

“Üretim bölgelerinde yaşanan ciddi kaymalar ve pazardaki inişli çıkışlı grafik, geri dönüşü etkiledi. AB pazarının büyük ülkeleri, ciddi durgunluk ve enflasyon sorunları yaşadı. Talep kriz düzeyinde olmasa da geri çekildi ya da belirsizlik gösterdi. Bunun yanında 2005’te kotaların kalkmasıyla birlikte Asya merkezli haksız rekabetin sonuçlarını daha şiddetli hissetmeye başladık. Enerji girdileri, işçilik üzerindeki vergisel yükler ve kredi finansman olanaklarının azalması da 10 yılda süreyi 5 yıla çıkardı.”

Kârın Önündeki Engeller
Her sektörde yatırımın geri dönüşünün önündeki en büyük engel, kârlılığın azalmış olması. Talep daralması, kurların dengesizliği, fiyat rekabetinin yanı sıra kendine özel nedenlerle kârlılığından kaybeden sektörler de var. Bunlardan biri de son 5 yılda yatırımcıların ilgisinin son derece arttığı sağlık sektörü. Yasal düzenlemelerden dertli olan sektörde, 2003’te 142 olan özel hastane sayısı 2009’da 500’e yaklaştı. 10 bin metrekarelik bir hastanenin sadece inşaat ve altyapı yatırımı için 10 milyon dolar gerekiyor. Donanım yatırımlarıyla birlikte gereken yatırım bedeli 30 milyon ile 45 milyon TL arasında değişiyor.

Medical Park Hastaneler Grubu Göztepe Medical Park Hastane Kompleksi Genel Müdürü Dr. Mahir Turan, özel hastanelerin kâra geçme süresinin 5 yıl önce 6 ila 10 yıl arasında değişirken bugün 9-12 yıl gerektiğini belirtiyor. Turan, özellikle son 2 yılda süreci olumsuz etkileyen mevzuat değişiklikleri ve kısıtlamaların global krizin etkilerini bile gölgede bıraktığını söylüyor. Turan, “Yeni bir hizmet kulvarına girmemizin veya ek doktor istihdam etmemizin önünde artık ‘yasal’ engel var. Benzer şekilde mevzuat kısıtlamaları, fizibilitesinde olumsuzluk gördüğümüz alanlara hızlı tedbir almanıza da engel olabiliyor. Yatırımın geri dönüşü da bu yüzden uzadı” diye devam ediyor.

Zorlu Tekstil Grubu Başkanı Vedat Aydın da ev tekstili sektöründe yapılan her yatırımın önündeki en büyük engelin, kârlılığın azalması olduğunu söylüyor. Aydın, “Entegre bir tesis için yatırımın geri dönüşü 7-8 yıl önce 5 yıl sürerdi. Şimdi süre 10 yıla çıktı. Yatırımın geri dönüşünü sadece kârlılık etkiler. Rekabetin fazla oluşu, TL’nin gereksiz güçlenmesi gibi faktörlerle kârlılıklar sıfıra yaklaştı. Bu ortamda kimse bu tip yatırımlara girmez” diyor.

Bankacılıkta Süre Neden Uzadı?

Yarış Hız Kesti
Kriz gelene kadar tüm bankalar şubeleşme yarışı içindeydi. Krizle birlikte bu yarış hız kesti. Türkiye’nin en büyük bankaları, 2009’da açacakları şube sayısını 100’lü rakamlardan 50’ye kadar çekti. Orta büyüklükteki bankalar da ise bu rakam 20-40 aralığına geriledi.

Kârda Süre 2 Yıl
Türkiye Finans Katılım Bankası yetkilileri, bir şube için metrekare başına yatırım bedelinin 450 dolar olduğunu söylüyor. 5 yıl önce bir banka şubesi yatırımında geri dönüş 1 yıl civarındaydı. Türkiye Finans Katılım Bankası yetkileri, bugünse sürenin 2 yıla uzadığını söylüyor. Sektörde yatırımın geri dönüş süresini etkileyen gelişmeleriyse şöyle aktarıyorlar:

Kazanç Azaldı
“Her bankanın ana gündemi olan şube sayısının artırılması hedefi nedeniyle rekabet arttı. Komisyon ve hacimde yaşanan küçülmeyle pastadan alınan pay azaldı. Şubeler, daha fazla çalışarak eskiye göre daha az kazanıyor. Bu da şubelerin kâra geçiş sürecini uzatıyor.

Kiralar Problem
Şubeleşme yarışının getirdiği bir diğer sonuç da merkezi yerlerde şube yeri bulma problemi. Özellikle güvenilir kiracı olan bankalar, mülk sahiplerinin dikkatini çekiyor ve mülk sahipleri yüksek kira bedelleri talep ediyor. Artan kira maliyetleri de kâra geçiş sürecini uzatıyor.”

Emre Bor / Şeker Piliç Genel Müdürü

Beyaz Ette Dönüş Dalgalı

Maliyet Ne Kadar?
Beyaz et, büyük yatırım gerektiren ve geniş alanda üretim yapılan bir sektör. Ortalama büyüklükte bir tesis yatırımı için kesimhane, kuluçkahane, damızlık çiftlikleri ve yem üretim tesisi gerekiyor. Ayrıca canlı üretim maliyetleri ve işletme giderlerini de hesaba katmak zorundayız. Tüm bunlar için kabaca 250 milyon dolar tutarında bir yatırım gerekiyor.

Kaç Yıl Sürüyor?
Bu yatırımın geri dönüşü için 5 yıl önce yaklaşık 7 yıl gerekiyordu. Sürekli değişen kâr marjları nedeniyle yıllara göre değerlendirme yapmak sektörümüzde oldukça zor. Örneğin turizm sektöründeki gelişmeler sektörümüzü direkt etkiliyor. Turist sayısının artışı kâr marjımızı yükseltiyor, turist sayısı azalınca yatırımın geri dönüşü uzuyor. 2009’da ise kâra geçiş süresi 7-10 yıl arasında değişiyor.

Neler Etkili?
Global ekonomik kriz, yatırımın geri dönüş süresini uzattı. Diğer taraftan yeni ihracat pazarlarına yönelmemiz ve AB ülkelerine ihracat kapısının açılması yatırımın geri dönüş süresine olumlu etki ediyor. Geçen yıllarda gıda fiyatlarında ciddi dalgalanmalar oldu. Yem fiyatlarının çok hızlı artması, sektörümüzdeki fiyatların maliyetlerin altına düşmesi, kâr marjımızı olumsuz etkiledi. Kuş gribi gibi sektöre özel krizler de yatırımın geri dönüş süresini uzatabiliyor.

Mağaza Yatırımlarında Durum Nasıl?

Yatırımlar Ertelendi
AVM’ler içinde 150 metrekarelik bir teknoloji marketi açmak için 180-360 bin dolar arasında bir yatırıma ihtiyaç duyuluyor. Toshiba Ekstra Shop Genel Müdürü Halil Öztürk, son 5 yılda bu yatırımın en fazla 5 yılda geri döndüğünü belirtiyor. Krizle birlikte kurlardaki dengesizliğin hem talebi hem de AVM’lerdeki kiraları ciddi ölçüde etkilediğini dile getiren Öztürk, şu an yatırımların çoğunun ertelenmiş durumda olduğunu söylüyor.

Mobilyada da Süre Uzadı
Mondi Pazarlama Müdürü Soner Sakallı, bir mobilya mağazasının 300-500 bin TL yatırımla hayata geçirildiğini söylüyor. “5 yıl önce yatırımın geri dönüşü, kâr marjlarının daha uygun olması ve talep fazlalığı nedeniyle 5-6 yıl arasındaydı” diye konuşan Sakallı, 2009’da bu sürenin 5-8 yıla uzadığına dikkat çekiyor. Doğtaş Yönetim Kurulu Başkanı Davut Doğan ise 10 bin metrekare üretim kapasiteli mobilya fabrikasına yapılacak 7-8 milyon TL’lik yatırımın, 5 yıl önce 5-5,5 yılda kendini amorti ettiğini, krizle birlikte bu sürenin 7-8 yıla uzadığını belirtiyor.

Hazır Giyimde 4 Yıl
Sarar Yönetim Kurulu Başkanı Cemalettin Sarar, hazır giyimde mağaza yatırımlarının devam ettiğini, kârların düştüğünü, ama cirolarda gerileme olmadığını söylüyor. Sarar, 350 bin dolar yatırımla AVM içinde açılan bir mağazanın, 5 yıl önce kendini 2 yılda amorti ederken bugün sürenin 4 yıla çıktığını belirtiyor.

Özlem Aydın Ayvacı
oaydin@capital.com.tr






Büyümenin dönüşü
"Büyük yatırımlar Türkiye'ye kayabilir"
Yolunda gitmeyen rakamlar
"Türkiye'de fabrika almak anlamsızlaştı"
EKONOMİDE DIŞLAMA KORKUSU
Haber : Capital Online / 01 Kasım 2009 Pazar