Chieh-she-shuai

Chieh-she-shuai
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(A-shih-na Chieh-she-shuai sayfasından yönlendirildi)
Bu sayfa tarihi şahsiyet Chieh-she-shuai hakkındadır. Oyun ve roman karakteri için Kür Şad maddesine bakınız.
A-shih-na Chieh-she-erh veya Ashina Jiesheer[1] (Çince: Geleneksel: 阿史那結社爾 / Basit.: 阿史那结社尔[2], Pinyin: āshǐnà jiēshèěr, Wade-Giles: ashihna chieh-she-erh, Orta Çağ Çincesi: (Guangyun): ʔɑ-ʃĭə˥-nɑ˩ kiet-ʑĭa˥-nʑĭe˥) ya da A-shih-na Chieh-she-shuai veya Ashina Jiesheshuai, Geleneksel: 阿史那結社率 / Basit.: 阿史那结社率 [3][4][5][6][7], Pinyin: āshǐnà jiēshèshuai, Wade-Giles: ashihna chieh-she-shuai, Orta Çağ Çincesi: (Guangyun): ʔɑ-ʃĭə˥-nɑ˩ kiet-ʑĭa˥-ʃĭuĕt, d. ? - ö. 639), Doğu Göktürk Kağanlığında Aşina (Aşina, Aşena, Asena, Asina) ailesinin mensuplarından ve Çin Tang Hanedanında Chunglangchiang (Zhonglangjang, 中郎將, "Korgeneral")lığa[3][8] kadar yükseltilen Fan-chiang (蕃將 / 蕃将, fānjiāng, "Yabancı general")lardandır.[9] Şipi Kağan'ın oğullarından olup "Tuli Kağan" (突利可汗, Tölis qaγan, küçük kağan)[3] unvanını kullanan Ashina Shihpopi (阿史那什缽苾 / 阿史那什钵苾, āshǐnà shénbōbié, d. 602 - ö. 631)'nin kardeşidir.[2]
Konu başlıkları [gizle]
1 Tang'a geliş
2 Yaz sarayı baskını
3 İsyan sonrası
4 "Kür Şad"
5 Not
Tang'a geliş [değiştir]



Tai Tsung


Li Chih
27 Mart 630[10] tarihinde Yin Dağları (Çogay) civarında meydana gelen Yinshan Muharebesi (陰山之戰 / 阴山之战, yīnshān zhī zhàn)'nde yenilen Illig Kağan'ın esir düşüp Doğu Göktürk Kağanlığı'nın yıkılmasından önce, 21 Arallık 629[11] tarihinde ağabeyi (aynı zamanda Tai Tsung'un kan kardeşi) Tölis Kağan'ın Tang Hanedanı'na sığınmasıyla birlikte geldi ve zamanla yükseldi.[3][12] Ancak Chieh-she-shuai düzenbaz olduğu için Tölis Kağan tarafından dışlandı. Chieh-she-shuai ağabeyine karşı kin besledi ve Tölis Kağan'a iftira atıp Tang Hanedanı'na karşı isyan etmeyi planlamakta olduğunu Tai Tsung'a ihbar etti.[6][13] Ondan sonra imparator Tai Tsung, Chieh-she-shuai'yi önemsemez oldu ve rütbesi uzun süre yükselmedi.[6]
Shunchou (Eyaleti) Askerî Valiliğine atanmış Tölis Kağan, 631 yılında imparatoru ziyaret etmek üzere yola çıkıp Pingchou'ya kadar geldiğinde hastalıktan 29 yaşında öldü. Tai Tsung çok üzüldü ve Chungshu Shihlang ("Özel Kalem Bakanlığı Müsteşarı") Ts'en Wenpen'e bir kitabe yazdırdı. Ardılı olarak Ho-lo-ku[14] (阿史那賀邏鶻 / 阿史那贺逻鹘, āshǐnà hèluógǔ) getirildi.[3][7]
Yaz sarayı baskını [değiştir]

13 Mayıs 639[15] tarihinde Tai Tsung yaz sarayı olan Chiu-ch'eng Sarayı (九成宮 / 九成宫, jiǔchéng gōng)[16][17]'na geldi.[6] Chieh-she-shuai gizlice eski kabileleriyle irtibata geçerek yaklaşık 40 yandaşı kazanıp imparatora karşı suikastı planladı.[6] Jiucheng Sarayı'ından Tai Tsung'un prensi olup Tai Tsung'un ölümünden sonra Kao Tsung olarak tahta geçecek olan Chin Kralı Li Chih 'in dışarı çıkarken açılacak kapıdan yararlanarak sarayın içine girerek doğrudan imparatorun yatak odasını basarak başarılı olabileceğini düşündü.[6]
19 Mayıs 639[18] tarihinde Ho-lo-ku'yu korumaya alıp gece sarayın dışında gizledi. Ancak o gün şiddetli rüzgar yüzünden Li Chih'in gelişi gecikince Chieh-she-shuai şafak vaktinin gelmesinden endişe ettiği için saraya saldırdı.[6][19][20] Chieh-she-shuai ve adamları dört katlı perdeleri aştıktan sonra rastgele ok atarak onlarca muhafızı öldürdüler. Che-ch'ung Sun Wu-k'ai[14]ve adamları mücadele ederek isyancıları geri çevirdiler. İsyancılar ahıra sığınarak yirmi küsür atı çalıp kuzeye kaçtılar.[6] Vey Nehrini geçtikten sonra takip eden Tang askerleri tarafından yakalandılar ve kılıçla kesilerek öldürüldüler. Tuli Kağan'ın oğlu Ho-lo-ku ise sürgün edildi.[21].
İsyan sonrası [değiştir]

Chieh-she-shuai'nin isyanından sonra Göktürklerin Sarı Irmak'ın güneyinde bulunmalarının iyi omadığını dile getirenler çoğaldı. Tai Tsung da Göktürk siyasetini değiştirmeye karar verdi.[22] 13 Ağustos 639[23] tarihinde Tai Tsung, "Sarayı Muhafız Birliği Sağ Wu-wei Büyük General"[24], Hua Eyaleti Askerî Müsteşarı ve Huai-hua Vilâyet Kralı[24] olan Li Simo (Aşina Simo)'yu Chilipi Kağan olarak atadı ve Kutao'nun verilmesine, çeşitli eyaletlerde oturan Göktürk ve etnik azınlıkları Sarı Irmak'ın kuzeyine götürmesine ve orada surlar inşa ederek uzun süre sınır kalelerini muhafaza etmesine dair ferman çıkardı. Ancak Chilipi Kağan Seyantolardan korkarak kaleden çıkmak istemeyince Tai Tsung, Sinong ("Tarım Bakanı") Kuo Sipen'i Seyontolara yollayarak, Göktürklerle savaşmaması talimatını verdi.[6]
"Kür Şad" [değiştir]

Sabahattin Ali Yüksek Muallim Mektebi'nden arkadaşı olan Hüseyin Nihal Atsız'dan bir piyes için tarihî ve kahramanca bir konu istedi ve Atsız "Kür Şad" adıyla bu zatı anlattı.[25][26][27] Sabahattin Ali anlatılanları kullanarak "Kür Şad" adında âciz bir aşık karakter tasarladı ve bu karakterin yer aldığı Esirler adlı oyununu, 1 Haziran - 1 Eylül 1936 tarihleri arasında Varlık dergisinde yayımladı.[28] 1939 yılında Hüseyin Nihâl Atsız Kopuz dergisine verdiği yazısında "Kür Şad" 'dan bahsedip üniversite meydanında tek parçalı sade bir taşla kırk bir kılıçtan ibaret bir abidenin dikilmesini önerdi.[29] Daha sonra 1946 yılında kaleme aldığı Bozkurtların Ölümü romanındaki "Kür Şad" karakteri bu kişiden esinlenerek yaratılmıştır. (Ancak roman karakteri "Kür Şad" 'ın babası "Çuluk Kağan"'dır.[30][31][32]) Atsız, 1947 yılında Kür Şad dergisini yayımlamaya başladı ve derginin ilk sayısı için "En Büyük Türk Kahramanı Kür Şad" adlı yazıyı bizzat yazıp "Yarınki Türkeli" nde Kür Şad için ulu bir anıt düşündüğünü açıkladı.[33]